|
Επιστροφή στον κατάλογο των Λαογραφικών
Λαογραφικά
Το προξενιό
(κείμενο του Νικολού Εξαδάκτυλου)
Μέχρι τουλάχιστο τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και με δεδομένα τα αυστηρά ήθη που επικρατούσαν στις Στενιές, οι περισσότεροι γάμοι γίνονταν με προξενιό. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρχαν και κάποιες περιπτώσεις αργότερα. Οι περιπτώσεις που ένα ζευγάρι αποφάσιζε μόνο του για το μέλλον του ήταν σπάνια περίπτωση. Στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να υπήρχε μια αμοιβαία συμπάθεια ανάμεσα σε ένα νέο και μια νέα, αλλά ακόμα και τότε ο ένας από τους δύο διοχέτευε την επιθυμία για γάμο στους γονείς του (ή στους γονείς της) και αυτοί με τη σειρά τους μετέφεραν αυτή την επιθυμία του παιδιού τους στην άλλη πλευρά, πολύ σπάνια αυτοί οι ίδιοι, κάποιες φορές το έκανε ένας κοινός συγγενής ή φίλος, αλλά τις περισσότερες φορές μια προξενήτρα. Υπήρχαν φυσικά και οι περιπτώσεις που την πρωτοβουλία για σύναψη γάμου την έπαιρναν οι ίδιοι οι γονείς, χωρίς καν να ζητήσουν τη γνώμη των παιδιών τους, ιδιαίτερα της κοπέλας. Οταν οι συνεννοήσεις είχαν αίσιο τέλος, το ανακοίνωναν στο μελλοντικό ζευγάρι. Για το νέο ο οποίος ταξίδευε συνεχώς και δεν μπορούσε να κανονίσει τη ζωή του όπως ακριβώς αυτός θα ήθελε, ίσως αποτελούσε μια λύση που θα τον έβγαζε από μια ζωή που δεν του άρεσε. Για την κοπέλα, ακόμα και αυτός ο τρόπος παντρειάς, ίσως ήταν η ευκαιρία να ξεφύγει από ένα καταπιεστικό περιβάλλον. Πολλοί γάμοι στις Στενιές έγιναν έτσι και όσο και αν το βλέπουμε τώρα σαν κάτι απάνθρωπο, οι πιο πολλοί αυτοί γάμοι στέριωσαν, και αγάπη μεταξύ του ζευγαριού δεν έλλειψε. Βέβαια μπορεί κάποιος άνδρας ή κάποια κοπέλα να έφερνε αντιρρήσεις που δεν κάμπτονταν και να σταματούσε εκεί το πράγμα, λογικό είναι. Τότε μερικές φορές οι συνέπειες ήταν πραγματικά πολύ άσχημες. Μια άρνηση ήταν πάντοτε αιτία στεναχώριας για τους γονείς, η οποία κάποιες φορές δύσκολα διαχειρίζονταν.
Στο σημείο αυτό κάνω μια παρένθεση από ένα προξενιό στο οποίο υπεύθυνη ήταν η γιαγιά μου Βιολάντη(1) και το οποίο πήρε άσχημη τροπή. Η γιαγιά μου ορφάνεψε από μικρή, 10-12 ετών και για το λόγο αυτό ανέλαβε καθήκοντα μητέρας στα υπόλοιπα τέσσερα αδέλφια της, δύο μεγαλύτερα και δύο μικρότερα από αυτήν. Ο μικρότερος ήταν ο Αντρίκος(2) γνωστός με το παρεπώνυμο Αίσωπος. Ο Αίσωπος όσον αφορά την κοινωνική ζωή, ήταν το μαύρο πρόβατο όχι μόνο της οικογένειας, αλλά και ολόκληρου του χωριού. Γυναικάς, πότης, αρειμάνιος καπνιστής, γενικά ένας καλοζωιστής που δεν έδινε δεκάρα για αξίες όπως η οικογένεια, η ανατροφή παιδιών κλπ. Από την άλλη μεριά, ήταν ένας από τους καλύτερους καπετάνιους που έβγαλε το χωριό, με τέλεια γνώση της Αγγλικής, εύθυμος τύπος και κοινωνικός και ιδιαίτερα κουβαρντάς. Η γιαγιά μου λοιπόν όταν έφτασε ο Αίσωπος σε ηλικία γάμου, αποφάσισε (μόνη της) να τον παντρέψει. Επιλέγει την κατάλληλη νύφη, κάνει το προξενιό, η άλλη πλευρά πείστηκε ότι μετά το γάμο ο Αίσωπος θα άλλαζε συμπεριφορά και όταν όλα συμφωνήθηκαν του στέλνει τηλεγράφημα στο βαπόρι που δούλευε με τα ευχάριστα υποτίθεται νέα.
ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ, ΑΡΡΑΒΩΝΑΣΟΥ ΜΕ (το όνομα της τυχερής) ΗΩΡΑ ΗΚΑΛΗ
Προθέσεις λείπανε, άρθρα κολλημένα με λέξεις κλπ. γιατί το τηλεγράφημα κοστολογούταν με τον αριθμό των λέξεων, πάντως το νόημα έβγαινε. Παίρνει ο Αντρίκος το τηλεγράφημα, έγινε έξω φρενών με τις ενέργειες της γιαγιάς μου και απαντά αμέσως με άλλο τηλεγράφημα.
ΟΛΟΥΡΜΟΥ ΑΙΣΩΠΟΣ ΚΑΙ ΑΡΡΑΒΩΝΑΣ ΠΟΤΕ(3)
Η στεναχώρια της γιαγιάς μου ήταν απερίγραπτη, σκεφτόταν και πως θα πάει να ρίξει τα μούτρα της για να μεταφέρει τα δυσάρεστα στην άλλη πλευρά, ήταν ένα από τα χειρότερα που έτυχαν στη ζωή της, ποτέ δεν μίλαγε γι’ αυτό. Οτι γνωρίζω προέρχεται από τη μητέρα μου η οποία πάντοτε κάγχαζε όταν διηγούταν την ιστορία.
Συνεχίζοντας θα περιγράψω το τρόπο με τον οποίο δρούσε η προξενήτρα. Επειδή το θέμα του προξενιού ήταν πολύ λεπτό, η επιλογή της ανάμεσα στις διάφορες που υπήρχαν στο χωριό ήταν πολύ προσεκτική. Επρεπε να έχει κάποια σχέση με το σπιτικό που θα επισκεπτόταν, ειδ’ άλλως όλοι θα αναρωτιόνταν τι δουλειά είχε αυτή εκεί. Επρεπε να είναι δεξιοτέχνης και να γνωρίζει τον τρόπο και τη σημειολογία των λέξεων που θα χρησιμοποιούσε για να δείξει ποιος ενδιαφέρεται και βέβαια για ποιο άτομο αν υπήρχαν περισσότερα του ενός στην οικογένεια στην οποία γινόταν η κρούση. Επρεπε πάνω απ’ όλα να είναι εχέμυθη, ώστε αν ή υπόθεση δεν πήγαινε κατ’ ευχήν, να μην το μάθαινε κανείς που δεν έπρεπε. Η επίσκεψη της προξενήτρας στο άλλο σπιτικό γινόταν απαρέγκλιτα αργά το απόγευμα, λίγο πριν νυχτώσει. Πάντοτε υπήρχε ειδοποίηση για την επίσκεψη, ποτέ όμως για το θέμα της. Οσοι υποψιάζονταν, καλό γι’ αυτούς, μελετούσαν τα σενάρια. Οι υπόλοιποι θα μάθαιναν τα νέα εκείνη την ώρα. Με προσεκτικές φράσεις που επαινούσαν κυρίως τις εμπλεκόμενες οικογένειες αρχικά και το υποψήφιο ζευγάρι αργότερα, έπαιρνε νόημα η επίσκεψη. Η άλλη πλευρά δεν έδειχνε τις προθέσεις της, αν δεν συμφωνούσε δεν το έλεγε ρητά και αν συμφωνούσε γιατί (εκτός από το γάμο) υπήρχαν και πολλά άλλα θέματα που έπρεπε εν ευθέτω χρόνω να ρυθμιστούν (διάρκεια αρραβώνα, προίκα, γεροντομοίρια κλπ.). Στο τέλος της επίσκεψης σερβίρονταν ο καφές. Αν από καλή πρόθεση οι νοικοκυραίοι τον πρόσφεραν όπως είναι φυσικό στην αρχή, η προξενήτρα τους έλεγε «θα τον πιούμε μετά» και τότε όλοι καταλάβαιναν στα σίγουρα την αιτία της επίσκεψης. Στο σημείο αυτό ο καφές ήταν το μέσο που μετέφερε την απάντηση που περίμενε η προξενήτρα. Αν ήταν σκέτος, πικρός, η απόρριψη της πρότασης ήταν εμφανής. Αν ήταν γλυκός, με μπόλικες κουταλιές ζάχαρη, η πρόταση ήταν αρχικά δεκτή. Και γράφω αρχικά γιατί μετά ξεκινούσε άλλη διαδικασία που τα εμπλεκόμενα μέρη μιλούσαν μεταξύ τους για τις λεπτομέρειες της παντρειάς χωρίς μεσολαβητή. Στην πρώτη περίπτωση η προξενήτρα επέστρεφε στο σπίτι της και δεν ανέφερε την κατάληξη στην πλευρά που την έστειλε. Οταν πέρναγε η ώρα και η προξενήτρα δεν εμφανιζόταν, το πράγμα τελείωνε εκεί. Οι καλοί τρόποι επέβαλαν να υπάρχει αλληλοσεβασμός μεταξύ των δύο οικογενειών παρά το γεγονός που δεν προχώρησε η υπόθεση. Δεν γινόταν ανακοινώσεις και σχόλια. Οι μεταξύ τους σχέσεις δεν διαταράσσονταν. Στην περίπτωση που η άλλη πλευρά συμφωνούσε με την πρόταση του προξενιού, η προξενήτρα πήγαινε με αναμμένο φανάρι στο σπίτι αυτών που την έστειλαν. Το αναμμένο φανάρι ήταν το χαρμόσυνο σινιάλο που περίμεναν να δουν οι ενδιαφερόμενοι που κρύβονταν πίσω από κουρτίνες και μισόκλειστα παράθυρα. Η προξενήτρα μετέφερε τη θετική απάντηση, διανθισμένη πάντοτε με όποιες ωραίες λέξεις γνώριζε και έπαιρνε και την αμοιβή της η οποία ήταν μία χρυσή λίρα Αγγλίας. (Φυσικά αν δεν υπήρχε ευτυχής κατάληξη, δεν υπήρχε ούτε αμοιβή).
Η κα Ελένη Ξηροπαΐδη μας ανέφερε ότι:
Όταν γινόταν αρραβώνας ή ακόμα και απλό προξενιό και για κάποιο λόγο με υπαιτιότητα του γαμπρού, δεν υπήρχε αίσιο τέλος, τα «πεθερικά» της κοπέλας έφεραν την ευθύνη για την αποκατάστασή της, λόγω του ότι είχε πλέον "ακουστεί "!!!!
Προσθέτω ότι στη περίπτωση αρραβώνα που χάλαγε, άσχετα με ποιου υπαιτιότητα, τα κοσμήματα που είχε δώσει ο νέος στη κοπέλα επιστρέφονταν, εκτός εάν ο γαμπρός είχε φιλήσει δημόσια τη νύφη!
_______________________________________________________________________
(1) Γιαλούρη Βιολάντη του Γιαννούλη (12223) #2315 info (2) Γιαλούρης Αντρίκος του Γιαννούλη (12225) #2941 info (3)(σημ. από το Στενιώτικο γλωσσάρι): Ολούρμου : αν είναι δυνατόν! είσαι καλά; (τουρκ. olur mu : είναι εντάξει; είναι δυνατόν; πας καλά; γίνονται αυτά που λες;). (4) Πασχάλης Νικολός του Δημητρίου (Κολούς) (11127) #2041 (5) Πασχάλης Γεώργιος του Δημητρίου (Εττικο) (11126) -
Επιστροφή στον κατάλογο των Λαογραφικών
|