Αθεγκα η ώρα και η στιγμή (έκφραση) : Δεν διάλεξα την κατάλληλη στιγμή, το κατάλληλο χρόνο. Μάλλον πρόκειται για παραφθορά του Αφεγγα, δηλαδή η ώρα που το έκανα ή που συνέβη αυτό ήταν ώρα χωρίς φως, σκοτεινή, ακατάλληλη για σοβαρές δουλειές. (Αθεγγα η ώρα και η στιγμή που του 'πα να 'ρθει να μου κλαδέψει ο ξελαθρεμμένος, μου το χάλασενε).

Ακουσα τη μυρωδιά (έκφραση) : μύρισα. (Υποστηρίζεται από φιλολόγους οτι στα νησιά, το ρήμα "ακούω" διατηρείται με την αρχαία έννοια του αισθάνομαι).

Ακούω στο όνομα (έκφραση) : βαπτίστηκε με το όνομα. (Ακούει στο όνομα της θείας της της Αντριάνας).

Αλλα των αλλών (έκφραση) : άλλα αντί άλλων.

Από τρίχα (έκφραση) : παρά τρίχα. (Από τρίχα γλύτωσε από το βολάδι που του πέταξε ο Γιαννούλης).

Βάζω φούο (έκφραση) : φυτιλώνω, προβοκάρω.

Βγάζω στο περιφάνι (έκφραση) : δημοσιοποιώ, κοινοποιώ. (Εβγαλε στο περιφάνι το χωρισμό της κόρης του).

Βολή : Από βολάς (επιρρ.) (έκφραση για ευχάριστες καταστάσεις) : ξανά τα ίδια.

Βρήκε μπουρνιά (έκφραση) : (εννοεί με χρυσές λίρες που κάποιος είχε κρύψει) Πλούτισε ξαφνικά.

Βροχή φουάτη (έκφραση) : βροχή μεγάλης έντασης.

Δεν είναι σώμα (έκφραση) : είναι ανάξιος, ακατάλληλος άνθρωπος. Είναι χαμένο κορμί.

Δεν τηριέται (έκφραση) : δεν ντρέπεται. (αυτή κακόμα δεν τηριέται για τις μπομπές της θυατέρας της).

Εβγαλε τη λίλιρη (έκφραση) : όταν κάποιος κοκκίνιζε υπερβολικά.

Επεσε γκόγκλα βαρίδι (έκφραση που μαρτυρεί καυγά με εκτεταμένη χρήση γκόγκλας) : Στον καυγά στο χορό ή πρώτη γκογκλιά έπεφτε στο λουξ (φωτιστικό με πετρέλαιο).

Ερωτας - της έκανε έρωτα (έκφραση) : τη φλερτάριζε.

Εφερε ο Αρβανίτης το χλωρό, έκατσε και το έφαγε : (έκφραση) Εφερε ο Βουρκωτιανός χλωροτύρι (είδος μαλακού τυριού) και κάθισε και το έφαγε μόνος του. Οταν κάποιος κάνει ένα δώρο το οποίο όμως προορίζεται προς ίδιον όφελος και όχι για τον αποδέκτη.

Εχω χρεία (έκφραση) : Πρέπει να πάω στο αποχωρητήριο.

Εψαλλε τον άμπαχο (έκφραση) : του έψαλλε τα εξ αμάξης. (Πήγε να με γελάσει ο αφορεσμένος, αλλά τα μυρίστηκα και του έψαλλα τον άμπαχο).

Η ποτέ Δημητρίου Κυρτατα (έκφραση) : Η χήρα του Δημητρίου Κυρτάτα.

Ηθελέ τα κι’ έπαθε τα (έκφραση) : τα ήθελε και τα έπαθε, μολονότι γνώριζε τους κινδύνους, προχώρησε σε κάτι και υπέστη τις συνέπειες.

Ιδέα: Ηθελε μια ιδέα περισσότερο αλάτι (έκφραση) : ήθελε λιγάκι περισσότερο αλάτι. Θέλω το χρώμα μια ιδέα πιο ανοιχτό. Ισιωσε το κάντρο μια ιδέα αριστερά...

Καναλίζω : (από τη λέξη κάναλος = υδρορροή). Κρύος ιδρώτας με κανάλισε = Με έλουσε κρύος ιδρώτας.

Κάνει σαν τη γάτα κάτω από το τηγάνι (έκφραση) : έκφραση που στιγματίζει πρόσωπο που ζητάει κάτι το οποίο δεν δικαιούται εκείνη τη στιγμή ή και καθόλου, με προκλητικό και ενοχλητικό τρόπο.

Καράντιασε (ο καιρός) (έκφραση) : άπνοια.

Κολοσαυρίδες τρώει (έκφραση) : αναφορά για πολύ αδύνατο άνθρωπο.

Κουρούπι : Τον κούρεψε κουρούπι (έκφραση) : τον κούρεψε σύριζα, τον έκανε γουλί. (Το κουρούπι είναι πήλινο δοχείο).

Κρύος ίδρωτας τον κανάλισε : (έκφραση) κρύος ιδρώτας έτρεχε από το μέτωπο του. (Κρύος ίδρωτας την κανάλισε όταν άκουσε ότι το βαπόρι που δούλευε ο άντρας της αγνοείται).

Λάλαξε η ψυχή μου (έκφραση) : Αναφέρεται σε ότι έχουμε στερηθεί για πολύ καιρό!

Λιάδα (έκφραση) : Κατάσταση υπερβολικής μέθης, όπως «τύφλα στο μεθύσι». (Δεν μπορούσε να σταθεί όρθιος από το κρασί, ήτανε λιάδα). Αλλά και κατάσταση απώλειας αισθήσεων που μπορεί να οφείλεται σε διάφορες αιτίες π.χ. ξυλοκόπημα. Κατά πάσα πιθανότητα από τη λέξη αλιάδα, η, ουσ. [<ιταλ. agliata <λατιν. allium (= σκόρδο)], η σκορδαλιά·

Λουπά-Λουπά (έκφραση) : κρυφά και αθόρυβα, ήσυχα, χωρίς να μας πάρει χαμπάρι κανείς (Λατιν. lupus : λύκος).

Λύσσα (έκφραση για γεύση) : υπερβολικά αλμυρό.

Μάζεψε το κουβάρι του (έκφραση) : Τελειώνει η ζωή του.

Μην πετάγεσαι σαν τον εννιά (έκφραση) : μη μιλάς όταν δεν υπάρχει λόγος. Κράτα χαμηλούς τόνους.

Μονά (στην πρόταση «η καμπάνα κτύπησε μονά») (έκφραση) : πένθιμα.

Μόνε-μόνε (έκφραση) : ίσα-ίσα. (Μόνε-μόνε να τον φυσήξεις, θα πέσει κάτω).

Μπάτι μπάτι : (προσταγή) τουμπάρισε κατάλληλα ώστε να έρθει στα ίσια (μπάτι μπάτι τα καζίλια - ωστε τα δίχτυα να πέφτουν από το τσόλι στη θάλασσα  με τα μολύβια κάτω και τα φελλά απάνω).

Μπου : μέρος της έκφρασης «νε μπου» και της «νε μπου κακόμα» που εκφράζουν έκπληξη - συγκαλυμμένη αγανάκτηση.

Να σπάσει ο σκατογένης το ποδάρι του, εγώ θα το κάμω (έκφραση) : (σκατογένης = ο διάβολος) θα το κάνω παρόλες τις αντιξοότητες.

Νε μπου! (έκφραση που εκφράζει έκπληξη - συγκαλυμμένη αγανάκτηση) : (Νε μπου, τι ώρα είναι αυτή που γυρνάς; Βουρδουλάκιασες πια!). (Νε μπου, είναι τρόπος αυτός που μιλάς;).

Νε μπου κακόμα! (έκφραση που εκφράζει έκπληξη - συγκαλυμμένη αγανάκτηση) : Κακόμα κάτι χαρχαλεύει στο σοδιαστικό, μπας είναι κανένας αρασκός;

Νόργω-νόργω : με πολύ προσοχή, να μην ξεφύγει τίποτα (σαν να οργώνεις και να προσέχεις στις διαδρομές σου μπρος-πίσω να μην αφήσεις σημείο που να μην οργώθηκε…)

Οξω και μάκρυα (έκφραση, όταν κάποιος απεύχεται κάτι) : Μακριά από τις γυναίκες αυτές, μη κολλήσεις καμιά αρρώστια, όξω και μάκρυα.

Οταν άνοιξε ο κόσμος (έκφραση) : Οταν τελείωσε ο Δεύτερος Παγκόμιος Πόλεμος, και ο κόσμος μπορούσε να διακινείται ελεύθερα.

Παίζω : (στην έκφραση π.χ. τον έπαιξε) Τον σημάδεψε με πυροβόλο όπλο, πυροβόλησε και τον σκότωσε! (Φύγε γιατί θα σε παίξω!).

Πάω γιαλό : (έκφραση χωρίς το άρθρο μεταξύ των δύο λέξεων) πηγαίνω στο γιαλό με φαγητά και ποτά για αναψυχή (αυτό που τώρα καλείται και πικ νικ).

Πάω να κοροϊδέψω τις αποθαμένοι (έκφραση) : πάω να κοιμηθώ.

Πάω Πέρα από μέσα : πάω στον Πειραιά μέσω Λιμανιού Χώρας. Η εκφραση Πάω Πέρα απ’ έξω αλλά και Πάω Πέρα από πίσω : Πάω Ραφήνα μέσω Γαυρίου (ενίοτε και μέσω Μπατσιού).

Πήρε την κάτω μπάντα αλλά τονε βλέπεις τώρα; αραός πάει.  (έκφραση) : Είχε αναποδιές, αλλά τον βλέπεις τώρα; Πάει με χίλια.

Πρύμα - πλώρα (έκφραση) : παντού. (Τα φώτα στο σπίτι ήταν αναμμένα πρύμα - πλώρα).

Πως τα ξέφανες (έκφραση) : Πως τα έβγαλες πέρα; (εξυφαίνω : μηχανεύομαι, σχεδιάζω κάτι για το συμφέρον μου.)

Ρίμα - Του βγάλανε ρίμα (έκφραση) : Τον σχολίασαν αρνητικά, με απαξιωτικά λόγια κλπ. για κάποια του ενέργεια. (Του βγάλανε ρίμα που τον είδανε στο νεχυτό τύφλα στο μεθύσι. Του βγάλανε ρίμα για τη τσιγκουνιά του).

Ρουφιός - Πήγαινε ρουφιός (έκφραση) : πολύ γρήγορα. (Η βάρκα του Αντώνη πήγαινε ρουφιός).

Σαχλός (έκφραση για γεύση) : ανάλατος.

Σκόρδα - Ανοιξαν τα σκόρδα του (έκφραση) : Μπήκε στην εφηβεία, έχει γενετήσιες ορμές.

Σπολάτι σου (έκφραση) : (από την παραφθορά του σπολάτι = εις πολλά έτη) Είναι υπερβολική η χάρη σου κάνω, αλλά χαλάλι σου. (Σπολάτι σου, κάμε πρώτος τον τρύγο, εγώ θα περιμένω).

Στου Κατασπά τα γκρέμνα (έκφραση) : σε μέρος δυσπρόσιτο, απόμακρο. Κατασπάς : πρόκειτα για τον κάβο μεταξύ Μπαρμπαρόλας και Πλάτανου. (Πήγε και έχτισε το σπίτι του στου Κατασπά τα γκρέμνα). Φωτογραφία.

Συγκούρδουλοι Συφάμιλοι (έκφραση) : όλοι οι σχετικοί. (Στον αρραβώνα ήρθαν οι Φαλαγκάδες συγκούρδουλοι συφάμιλοι).
Τέντωσε το κανί του (έκφραση) : πέθανε.

Τάλε κουάλε (έκφραση) : (από το λατινικό talis qualis, στο σύγχρονο ιταλικό tale e quale (που θα πει «αυτός ο οποίος»). Ολόιδιος. (Με το Λινάρδο που κάνει παρέα έγινε τάλε κουάλε με δαύτονα).

Τα πήρε α λα κάππα : α λα κάππα στη ναυτική ορολογία σημαίνει υπομένω την κακοκαιρία, με τον άνεμο κατάπλωρα ή λίγο πλάγια με την ιστιοφορία μειωμένη στο ελάχιστο (ένας ή δύο μικροί φλόκοι για να ακούει το πηδάλιο). Μεταφορικά σημαίνει οτι κράτησε στάση αναμονής.

Τα πήρε σόπρα (έκφραση) : (ιταλ. sopra : επάνω) Εναντιώθηκε.

Τα βρήκε σπόρκα (έκφραση) : τα βρήκε δύσκολα (όπως τα βρήκε μπαστούνια). (ιταλ. sporca: βρώμικα).

Τα έκανε σιργκούμι (έκφραση) : τα διέλυσε όπως το δυνατό κύμα.

Τέρλε με τέρλε (έκφραση) : χωρίς έλεγχο του εαυτού του (επί μέθης). (Τονε πέτυχα να κάθεται στα σκαλοπάτια του σπιτιού του. Ητανε τέρλε με τέρλε. Από το μεθύσι ούτε την κλειδαρότρυπα δε μπορούσε να βρει).

Τον έβαλε πόστα (έκφραση) : (ιταλ. posta: θέση) του μίλησε απειλητικά για να τον βάλει στη θέση του.

Τον έκανε ντουμπί (έκφραση) : τον έδειρε μέχρι τυμπανισμού.

Τον έχω στο παραγούρι (έκφραση) : του την έχω στημένη, του τη φυλάω, τον έχω άχτι, τον έχω στο στόχαστρο. (Τον είχε στο παραγούρι για τα κουσέλια που είπε για την κόρη του).

Τον πήρε φαλάγκι (έκφραση): του επεβλήθη, του πήρε τον αέρα.

Του Μπιρίκου η κάσα (έκφραση): Την περιουσία του Εμπειρίκου. (Οι Εμπειρικαίοι ήταν παλιά Ανδριώτικη εφοπλιστική οικογένεια. ιδιαίτερα πλούσιοι).

Του Πλέσκα το κριάρι (έκφραση, χαρακτηρισμός) : άγαρμπος, αντικοινωνικός, απότομος, άξεστος. (Ο Πλέσκας ήταν κάποιος χασάπης και διέθετε κριάρι επιβήτορα το οποίο είχε κάθε ψυχικό ελάττωμα που μπορούσε να έχει ένα κριάρι).

Τραβάω ζβίδο : είμαι σε έντονη και δυσάρεστη ψυχική κατάσταση, έχω τα νεύρα μου.

Τρία κάτια (έκφραση) : διπλωμένος όσο γίνεται (στα τρία;) από κακουχίες, πόνο, αρρώστια κλπ. (Ο φουκαράς από την ταλαιπωρία είχε γίνει τρία κάτια).

Φράγκα σκάλα : (Ναυτικό λεξιλόγιο). Σκάλα (λιμανιού) ελεύθερη, απαλλαγμένη από τελωνειακούς φόρους, δασμούς, όπου πολλά ήταν ελεύθερα. Κατέληξε να σημαίνει το λιμάνι με ελευθεριάζοντα ήθη. Τόπος στον οποίο, από την κακώς εννοούμενη εξέλιξη, υπάρχει έκλυση ηθών.  (Σα δε ντρέπουνται, τι ξετσιπωσιά είναι αυτή, τα ‘χουνε κάνει τα Γιάλια φράγκα σκάλα...)

Χάση κόσμου : Κατάσταση που οφείλεται σε σφοδρή κακοκαιρία. (Μ’ αυτή τη χάση κόσμου θα πας για ψάρεμα;).

 

πρώτη σελίδα

 

επιστροφή

 

 

 

 

Στενιώτικες λέξεις και εκφράσεις

 

Το περιεχόμενο αυτής της ιστοσελίδας προήλθε από τη συνεργασία φίλων του ιστότοπου www.steniotes.gr σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σημαντική είναι η προσφορά του φίλου του ιστότοπου Νίκου Βασιλόπουλου, αρχιτέκτονα ερευνητή, σε λέξεις ιταλικής και ιδιαίτερα ενετικής προέλευσης.

Ολες οι λέξεις έχουν διασταυρωθεί και ελεγθεί από παλαιούς Στενιώτες.

Ορισμένες λέξεις απαντώνται και εκτός Στενιών. Εχουν καταγραφεί διότι χρησιμοποιούνται από τους Στενιώτες αποκλειστικά αντί άλλων καθιερωμένων λέξεων που είναι πανελληνίως γνωστές.

Στα παραδείγματα ακολουθείται η Στενιώτικη σύνταξη. Οι υπογραμμισμένες λέξεις στα παραδείγματα υπάρχουν στο γλωσσάρι.

 

επιστροφή

 

Σελίδα 1: Α - Δ        Σελίδα 2: Ε - Κ      Σελίδα 3: Λ - Μ      Σελίδα 4: Ν - Ρ       Σελίδα 5: Σ - Τ       Σελίδα 6: Υ - Ω

Σελίδα 7: Εκφράσεις

 

Ο φίλος του ιστότοπου κος Γιώργος Λαλαίος μας ενημέρωσε για τα παρακάτω ντοκουμέντα και μας ενημέρωσε για τους ηλεκτρονικούς συνδέσμους τους.

Μπορείτε να διαβάσετε το έργο του ιστορικού Δημητρίου Π. Πασχάλη «Ανδριακόν γλωσσάριον ή λέξεις και φράσεις εκ του γλωσσικού ιδιώματος της κοινής εν Ανδρω λαλιάς» πατώντας εδώ.

Μπορείτε να διαβάσετε τη μελέτη του Ανδριώτη καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ι. Κ. Βογιατζίδη «Γλώσσα και Λαογραφία της νήσου Ανδρου» πατώντας εδώ.